Jak unikać fałszywych wiadomości (fake news)?

Termin fake news jest szeroko używany przez media informacyjne, w ogólnych dyskusjach i mediach społecznościowych. W kontekstach politycznych nazywanie czegoś fake news ma na celu odwrócenie uwagi lub zdyskredytowanie urzędników i pomoc w rozpowszechnianiu dezinformacji. Przy tak wielu darmowych informacjach w sieci łatwo jest dać się rozproszyć przez wszystkie fałszywe materiały zanieczyszczające sieć. Autorytatywne źródła, które kiedyś uważano za oficjalne, zostały zalane przez platformy internetowe celowo stworzone do udostępniania i rozpowszechniania niskiej jakości, fałszywych informacji. Dlatego w tym artykule przedstawimy, w jaki sposób zadbać o swoje bezpieczeństwo w mediach społecznościowych, jak rozpoznać fałszywe informacje i w jaki sposób ochronić się przed fake newsami.

Czym są fake newsy?

Fałszywe wiadomości odnoszą się do fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji, które podszywają się pod prawdziwe wiadomości. Generalnie fałszywe wiadomości dzielą się na dwie kategorie:

• Umyślnie niedokładne historie –osoby je publikujące wiedzą, że są fałszywe, ale mimo to je publikują. Może to mieć na celu manipulowanie opinią publiczną lub kierowanie ruchu do określonej witryny.
• Historie zawierające elementy prawdy, ale ogólnie niedokładne – zjawisko, które jest spowodowane tym, że autor nie sprawdził wszystkich faktów lub wyolbrzymił pewne aspekty, aby podkreślić konkretny punkt.

Dezinformacja nie jest nowym zjawiskiem – termin fake news był faktycznie używany w XIX wieku – ale Internet i media społecznościowe zmieniły sposób jej tworzenia i rozpowszechniania. Przed Internetem ludzie otrzymywali wiadomości z zaufanych źródeł medialnych, których dziennikarze musieli przestrzegać ścisłych kodeksów postępowania. Internet umożliwił nowe sposoby publikowania, udostępniania i konsumowania wiadomości i informacji, przy stosunkowo niewielkiej regulacji lub standardach redakcyjnych. Wiele osób obecnie konsumuje wiadomości z mediów społecznościowych i innych źródeł internetowych – ale nie potrafi rozpoznać fałszywych informacji i nie zna technik ochrony przed fake newsami.

Rodzaje fake newsów

Istnieją różne rodzaje fake newsów, w zależności od motywacji osób, które je tworzą. Na przykład:

Clickbait

Sensacja się sprzedaje, a oburzające lub dziwne historie i zniekształcone obrazy napędzają kliknięcia i udostępnienia online. Clickbait odnosi się do historii celowo zaprojektowanych w celu uzyskania większej liczby odwiedzających witrynę i zwiększenia przychodów z reklam dla właścicieli witryn – często kosztem prawdy i dokładności.

Propaganda

Chodzi o fałszywe lub zniekształcone historie, których celem jest wprowadzenie odbiorców w błąd i promowanie określonych programów politycznych lub stronniczych perspektyw.

Dziennikarstwo niskiej jakości

Czasami dziennikarze nie mają czasu, aby sprawdzić wszystkie fakty przed publikacją, co prowadzi do tego, że prawdziwe błędy stają się fake newsami. Jednak zaufane nowe źródła poprawią błędy w swoich artykułach i będą transparentne wobec czytelników.

Plagiaty i nieprawdziwe informacje

Dzieje się tak, gdy prawdziwe źródła informacji są podszywane pod fałszywe, zmyślone historie, aby oszukać lub wprowadzić odbiorców w błąd.

Satyra lub parodia

Niektóre fałszywe wiadomości są publikowane w celach rozrywkowych. Na przykład historie satyryczne wykorzystują humor, ironię lub przesadę, aby żartować z wiadomości lub sławnych osób. Te historie nie próbują wprowadzać odbiorców w błąd, ponieważ nie mają być traktowane poważnie. Znane przykłady redakcji satyrycznych to ASZdziennik i Tygodnik NIE.

Jak działają fake newsy?

Fałszywe wiadomości są często rozpowszechniane za pośrednictwem stron internetowych z fałszywymi wiadomościami, które w celu zdobycia wiarygodności często naśladują autentyczne źródła wiadomości. Według badań media społecznościowe umożliwiają szybkie rozprzestrzenianie się fałszywych twierdzeń – w rzeczywistości szybciej niż prawdziwe wiadomości. Fałszywe wiadomości rozprzestrzeniają się szybko, ponieważ są zazwyczaj zaprojektowane tak, aby przyciągać uwagę i odwoływać się do emocji – dlatego często zawierają dziwaczne twierdzenia lub historie, które wywołują gniew lub strach.

Kanały mediów społecznościowych często priorytetowo traktują treści na podstawie wskaźników zaangażowania – to znaczy, jak często są udostępniane i lubiane – a nie tego, jak dokładne lub dobrze zbadane są. Takie podejście może umożliwić szerokie rozprzestrzenianie się clickbaitów, przesady i dezinformacji. Firmy mediów społecznościowych są postrzegane jako platformy, a nie wydawcy, co oznacza, że nie mają takiej samej odpowiedzialności prawnej jak tradycyjne media – chociaż może się to zmienić w miarę rozwoju sytuacji politycznej i prawnej.

Boty mediów społecznościowych mogą rozprzestrzeniać fałszywe wiadomości, ponieważ masowo produkują i rozpowszechniają artykuły, niezależnie od wiarygodności ich źródeł. Boty mogą tworzyć fałszywe konta online, które następnie zyskują obserwujących, uznanie i autorytet – niektóre z nich są zaprogramowane do rozprzestrzeniania dezinformacji.

Trolle – użytkownicy Internetu, którzy celowo próbują wszczynać kłótnie lub denerwować ludzi – również odgrywają rolę w rozpowszechnianiu fałszywych wiadomości. Czasami można im za to zapłacić z powodów politycznych. Terminy „farma trolli” lub „fabryka trolli” są czasami używane w tym kontekście w odniesieniu do zinstytucjonalizowanych grup trolli, które próbują ingerować w podejmowanie decyzji politycznych.

Fałszywe wiadomości czasami obejmują użycie Deepfakes. Są to fałszywe filmy tworzone przy użyciu oprogramowania cyfrowego, uczenia maszynowego i zamiany twarzy. Obrazy są łączone w celu stworzenia nowego materiału filmowego, który pokazuje wydarzenia lub działania, które nigdy nie miały miejsca. Wyniki mogą być bardzo przekonujące i trudne do zidentyfikowania jako fałszywe.

Przykłady fałszywych wiadomości

Fałszywe wiadomości o pandemiach

Pandemia Covid-19 zapewniła żyzny grunt dla fałszywych informacji w Internecie, z licznymi przykładami fałszywych wiadomości w trakcie kryzysu. Uporczywym przykładem fałszywych wiadomości w mediach społecznościowych było twierdzenie, że technologia 5G była powiązana z rozprzestrzenianiem się wirusa – rzekomo dlatego, że 5G tłumiło układ odpornościowy, podczas gdy wirus komunikował się za pomocą fal radiowych. Te twierdzenia nie były prawdziwe i były wielokrotnie obalane przez oficjalne źródła, ale nadal były szeroko udostępniane.

Wybory w USA i w Europie

Fałszywe wiadomości i dezinformacja stały się poważnym problemem podczas wyborów w USA w 2016 r., a fałszywe i wprowadzające w błąd twierdzenia pojawiły się w całym spektrum politycznym. Jedna z analiz sugeruje, że znaczną część fałszywych wiadomości wygenerowanych podczas wyborów stworzyli nastolatkowie w Macedonii, którzy odkryli, że im bardziej hiperpartyjne historie stworzyli, tym więcej osób kliknęło i udostępniło je, a w rezultacie tym więcej zarobili.

Podobne przykłady możemy odnaleźć także w Europie, np. podczas wyborów w Polsce, w Rumunii, w Mołdawii, we Francji, we Włoszech i w Niemczech.

Zamachy terrorystyczne i wojny

W następstwie zamachu bombowego na maratonie w Bostonie w 2013 r. w Internecie krążyły fałszywe twierdzenia, że zamach był misternym podstępem zaplanowanym przez rząd USA. W następstwie wielu wydarzeń terrorystycznych na całym świecie teorie spiskowe są często powszechne. Pogląd, że są to operacje pod fałszywą flagą – tj. przeprowadzane przez państwo lub tajną klikę w celu zrzucenia winy na innych lub zapewnienia osłony innym działaniom – jest powszechnym tropem.

Podobne fake newsy były i są rozpowszechniane w związku z wojną na Ukrainie, w Palestynie, czy też z polskimi przestępcami, którzy ukrywali się przed organami ścigania i rzekomo mieli być chronieni przez władze.

Fake newsy związane z dyktatorami i celebrytami

Służby wywiadowcze często posługują się fake newsami w celu promowania dyktatorów, lub polaryzowania społeczeństw wrogich krajów. Oprócz tego wielu celebrytów doświadczyło internetowej przemocy w związku z fake newsami na ich temat. Przykładem może być sprawa Billa Gatesa i jego rzekomego planu masowej depopulacji.

Jakie zagrożenia niosą ze sobą fake newsy?

Ludzie często podejmują ważne decyzje – na przykład, jak głosować w wyborach lub jakie leczenie zastosować, gdy są chorzy – na podstawie tego, co przeczytają w wiadomościach. Dlatego tak ważne są wiarygodne wiadomości. Zagrożenia związane z fałszywymi wiadomościami obejmują:

• Kiedy ludzie nie potrafią rozpoznać fałszywych wiadomości, to występują i nieporozumienia w ważnych kwestiach społecznych i politycznych. Z kolei, gdy ludzie mają uogólnione poczucie, że nie mogą wierzyć w nic, co czytają w sieci, podważa to ogólne zaufanie do legalnych źródeł wiadomości.
• Fałszywe i wprowadzające w błąd historie dotyczące leczenia lub poważnych chorób – takich jak rak czy COVID-19 – mogą sprawić, że ludzie podejmą błędne decyzje dotyczące swojego zdrowia.
• Wiele fałszywych wiadomości ma na celu wzniecanie i zaostrzanie konfliktów społecznych. Kiedy różne strony sporu mają swoje własne „fakty”, prowadzi to do większej polaryzacji w społeczeństwach i może mieć wpływ na wyniki wyborów.
• Uniwersytety i szkoły wyższe oczekują, że studenci będą korzystać z wysokiej jakości źródeł informacji do zadań. Studenci, którzy korzystają ze źródeł z fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd informacjami, mogą otrzymać niższe oceny.

Jak rozpoznać fałszywe wiadomości?

Być może zastanawiasz się, jak rozpoznawać fałszywe wiadomości na Facebooku i innych portalach społecznościowych? Jak dbać o bezpieczeństwo mediów społecznościowych? Czy też, jak zadbać o ochronę przed fake newsami? Poniżej zamieścimy odpowiedzi na te pytania oraz przedstawimy podstawowe zasady ochrony przed fake newsami od zespołu Bitdefender.

Sprawdź źródło informacji

Sprawdź adres internetowy strony, którą przeglądasz. Czasami witryny z fałszywymi wiadomościami mogą mieć błędy ortograficzne w adresie URL lub używać mniej konwencjonalnych rozszerzeń domen.

Sprawdź autora tekstu

Zbadaj biografię autora, aby sprawdzić, czy jest wiarygodny. Jeśli czytasz tekst, gdzie rzekomy profesor powołuje się na badania, to sprawdź, czy ta osoba rzeczywiście istnieje, czy prowadzi badania w zakresie danego tematu i jaką ma reputację.

Porównaj informacje z innymi źródłami

Czy inne renomowane media lub serwisy informacyjne informują o tej historii? Czy w historii cytowane są wiarygodne źródła? Profesjonalne globalne agencje informacyjne mają wytyczne redakcyjne i obszerne zasoby do sprawdzania faktów, więc jeśli one również informują o tej historii, to dobry znak.

Kieruj się zasadą ograniczonego zaufania

Wiele fałszywych wiadomości jest sprytnie napisanych, aby wywołać silne reakcje emocjonalne, takie jak strach lub gniew. Utrzymuj krytyczne nastawienie, zadając sobie pytanie – dlaczego ta historia została napisana? Czy promuje ona konkretną sprawę lub agendę? Czy próbuje sprawić, abym kliknął i przeszedł do innej witryny?

Zwracaj uwagę na szczegóły

Wiarygodne newsy będą zawierać mnóstwo faktów – danych, statystyk, cytatów ekspertów itd. Jeśli ich brakuje, zapytaj dlaczego. Raporty z fałszywymi informacjami często zawierają nieprawidłowe daty lub zmienione osie czasu, więc dobrym pomysłem jest sprawdzenie, kiedy artykuł został opublikowany. Pamiętaj, że dobry dziennikarz zwraca uwagę na wszystkie szczegóły, takie jak daty. Przykładem zakpienia ze słabych dziennikarzy może być prowokacja Kanału Zero, który specjalnie wypuścił do sieci sfabrykowany materiał kompromitujący redaktora Krzysztofa Stanowskiego, w którym celowo użyto błędnych dat.

Sprawdź komentarze

Nawet jeśli artykuł lub wideo są prawdziwe, komentarze poniżej mogą takie nie być. Często linki lub komentarze zamieszczane w odpowiedzi na treść mogą być generowane automatycznie przez boty lub osoby wynajęte do umieszczania naszych wprowadzających w błąd lub mylących informacji.

Uważaj na uprzedzenia

Wszyscy mamy uprzedzenia – czy mogą one wpływać na sposób, w jaki reagujesz na artykuł? Media społecznościowe mogą tworzyć komory echa, sugerując historie, które pasują do Twoich obecnych nawyków przeglądania, zainteresowań i opinii. Im więcej czytamy z różnych źródeł i perspektyw, tym bardziej prawdopodobne jest, że będziemy w stanie wyciągnąć trafne wnioski.

Sprawdź autentyczność zdjęć

Obrazy, które widzisz w mediach społecznościowych, mogły zostać edytowane lub zmanipulowane. Możliwe oznaki obejmują deformację – gdzie proste linie w tle teraz wydają się faliste – a także dziwne cienie, postrzępione krawędzie lub odcień skóry, który wygląda zbyt idealnie. Pamiętaj również, że obraz może być dokładny, ale po prostu użyty w mylącym kontekście. Możesz użyć narzędzi, takich jak odwrotne wyszukiwanie obrazów Google, aby sprawdzić, skąd pochodzi obraz i czy został zmieniony.

Korzystaj ze skutecznego systemu antywirusowego

Bardzo ważne jest także to, aby pamiętać o odpowiedniej ochronie antywirusowej, która zablokuje próby phishingowe, niebezpieczne strony i złośliwy SPAM. Dzięki temu będziesz mógł cieszyć się większym bezpieczeństwem podczas korzystania z sieci i mediów społecznościowych.